"Ο πρόεδρος δολοφονήθηκε με δώδεκα σφαίρες"

Η εκταφή των οστών του Τομάς Σανκαρά, του ηγέτη που αναμόρφωσε την Μπουρκίνα Φάσο, επιβεβαίωσε ό,τι απέκρυπτε επιμελώς το καθεστώς Κομπαορέ επί 27 χρόνια.

Το όνομα "Τομάς Σανκαρά" δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό στην Ελλάδα. Στις αφρικανικές χώρες όμως τον αποκαλούν ακόμα "Ο Τσε της Αφρικής". Από το 1983 ως το 1987 ήταν ο Πρόεδρος της Μπουρκίνα Φάσο, μιας χώρας από τις φτωχότερες του κόσμου, χαμένη κάπου στη δυτική Αφρική και χωρίς πρόσβαση στη θάλασσα. Μέσα σε 4 χρόνια πρόλαβε να κάνει μεταρρυθμίσεις ανήκουστες για τα δεδομένα της Αφρικής, που αναμόρφωσαν τη μικρή Μπουρκίνα Φάσο και καθιέρωσαν τον Σανκαρά στη συνείδηση των λαών της μαύρης ηπείρου ως πρωτοπόρο ηγέτη, μια φωτεινή εξαίρεση σε μια ατέλειωτη αλυσίδα διεφθαρμένων καθεστώτων. Πριν δολοφονηθεί από τους ίδιους τους συνεργάτες του.

Ο Σανκαρά ήταν αξιωματικός, λοχαγός των αλεξιπτωτιστών. Ήταν επίσης μαρξιστής. Έγινε Πρόεδρος της χώρας του σε ηλικία 33 ετών, μετά από το πραξικόπημα που ανέτρεψε τον τότε δικτάτορα Σαγιέ Ζερμπό. Ο πιο στενός συνεργάτης του ήταν ο Μπλεζ Κομπαορέ, επίσης λοχαγός και Νο2 της κυβέρνησης Σανκαρά.

Στα τέσσερα χρόνια που ο Σανκαρά είναι πρόεδρος της Μπουρκίνα Φάσο η χώρα γνωρίζει πρωτόγνωρες αλλαγές: μειώνεται ο αναλφαβητισμός καθώς φτιάχνονται σχολεία και διπλασιάζεται ο αριθμός των μαθητών. Μειώνεται η παιδική θνησιμότητα. Γη που ανήκε σε ξένους και ντόπιους φεουδάρχες αναδιανέμεται στους αγρότες. Εθνικοποιείται ο ορυκτός πλούτος της χώρας. Φυτεύονται 10 εκατομμύρια δέντρα σε μια προσπάθεια αναχαίτισης του φαινομένου της ερημοποίησης: είναι τα δέντρα που χαρίζουν ακόμη τη σκιά τους στην πρωτεύουσα Ουαγκαντούγκου. Καταργείται η κλειτοριδεκτομή και προωθούνται τα δικαιώματα της γυναίκας (ατομικά και εργασιακά). Η χώρα πετυχαίνει επάρκεια τροφίμων, πρωτοφανή για τα δεδομένα της ηπείρου, καθώς μέχρι τότε εξαρτώταν σε τεράστιο βαθμό από τη διεθνή βοήθεια. Κατασκευάζονται χιλιόμετρα σιδηροδρομικής γραμμής με την εθελοντική εργασία των ίδιων των κατοίκων της Μπουρκίνα Φάσο, χωρίς τη συμμετοχή εργολάβων. Σε 15 μέρες εμβολιάζονται 2,5 εκατομμύρια άνθρωποι κατά της πολυομυελίτιδας, της μηνιγγίτιδας και του κίτρινου πυρετού.

Όμως τα παραμύθια στην αληθινή ζωή σπάνια έχουν happy end. Στις 15 Οκτωβρίου 1987, πριν ακριβώς 28 χρόνια, εκδηλώνεται νέο πραξικόπημα, αυτή τη φορά με επικεφαλής τον Μπλεζ Κομπαορέ, μέχρι χτες δεξί χέρι του Προέδρου. Ο Σανκαρά δολοφονείται μέσα στο Προεδρικό Μέγαρο, μαζί με δώδεκα ακόμη συνεργάτες του και τα πτώματά τους ρίχνονται όπως όπως σε έναν πρόχειρο ομαδικό τάφο, στην πρωτεύουσα Ουαγκαντούγκου. Ο Κομπαορέ γίνεται πρόεδρος και για 27 χρόνια, μέχρι τον Οκτώβρη του 2014 απαγορεύεται κάθε αναφορά στον θάνατο, το έργο, την ύπαρξη του Τομάς Σανκαρά. 

Η οικογένεια του Σανκαρά, αυτοεξόριστη στη Γαλλία, επιμένει όλα αυτά τα χρόνια να ζητά εκταφή της σορού ώστε να ταυτοποιηθούν τα οστά και να φωτιστούν τα γεγονότα που οδήγησαν στον θάνατό του. Ο Πρόεδρος Κομπαορέ κωφεύει πεισματικά. Δηλώνει ξανά και ξανά πως ο θάνατος του Σανκαρά ήταν ατύχημα και εκεί τελειώνει η ιστορία. Στη Μπουρκίνα Φάσο είναι κοινό μυστικό πως ο ίδιος ο Κομπαορέ είναι ο δολοφόνος του Σανκαρά. Με τα χρόνια, ο Κομπαορέ γίνεται το αγαπημένο παιδί του ΔΝΤ και ο εκλεκτός της Γαλλίας στη δυτική Αφρική. Όμως η λαϊκή δυσαρέσκεια απέναντί του μεγαλώνει. Τον Οκτώβριο του 2014, υπό το βάρος μαζικών διαδηλώσεων, ο Κομπαορέ παραιτείται και λίγους μήνες μετά, τον Μάιο του 2015 η προσωρινή κυβέρνηση της Μπουρκίνα Φάσο δίνει την άδεια στην οικογένεια του Σανκαρά να προχωρήσει στην εκταφή των σορών του δολοφονηθέντος προέδρου και των συντρόφων του.

Η εκταφή γίνεται τελικά στις 25 Μαίου. Στις εργασίες συμμετέχουν τρεις ιατροδικαστές, ένας από την Μπουρκίνα Φάσο και δύο Γάλλοι, ένας κυβερνητικός Επίτροπος και ένας ανακριτής, επίσης από την Μπουρκίνα Φάσο.

Τα αποτελέσματα της εμπειρογνωμοσύνης αναμένονται γύρω στα μέσα Σεπτεμβρίου όμως το πραξικόπημα του στρατηγού Ζιλμπέρ Ντιεντερέ στις 17 του μηνός (με λίγους στρατιώτες της πρώην προεδρικής ασφάλειας συλλαμβάνει και κρατά όμηρο για 7 ημέρες τον πρόεδρο Μισέλ Καφαντό, πριν παραδοθεί τελικά στις αρχές) δεν το επιτρέπει.

Τελικά, πριν μόλις δύο μέρες, στις 13 Οκτωβρίου, γίνεται επιτέλους η πολυαναμενόμενη ανακοίνωση. Αυτό που γνώριζαν όλοι στη Μπουρκίνα Φάσο τα τελευταία 28 χρόνια και δεν τολμούσαν να πουν ανοιχτά, επιβεβαιώνεται: ο Τομάς Σανκαρά δολοφονήθηκε στο γραφείο του από τους πρώην συνεργάτες του. Το πόρισμα αναφέρει πως δώδεκα σφαίρες γάζωσαν το σώμα του, καταφέρνοντας θανάσιμα πλήγματα στο στήθος και το κεφάλι. Σφαίρες από το όπλο του ίδιου του Μπλεζ Κομπαορέ; Αυτό θα παραμείνει μυστήριο, αν ο ίδιος ο Κομπαορέ δεν θελήσει κάποτε να δώσει την απάντηση. Η βαλιστική έρευνα πιστοποιεί πως στην επίθεση στο γραφείο του Σανκαρά χρησιμοποιήθηκαν αυτόματα όπλα και καλάσνικοφ που είχε στην κατοχή του ο επίσημος στρατός.

Η εκδοχή του "ατυχήματος" πάντως, που με σθένος υποστήριζε ο Κομπαορέ -στις σπάνιες περιπτώσεις που αναφέρθηκε στα γεγονότα του 1987- καταρρέει με κρότο εκκωφαντικό. Στις σορούς των συντρόφων του Σανκαρά οι ιατροδικαστές εντοπίζουν "μία με δύο πληγές από σφαίρες"· στο πτώμα του Σανκαρά βρίσκουν τουλάχιστον "δώδεκα τρύπες από σφαίρες, ακόμη και στους αγκώνες". Κανένα ατύχημα, ψυχρή δολοφονία.

Σήμερα, 28 χρόνια μετά, η "χώρα των έντιμων ανθρώπων" αναγνωρίζει επίσημα πια πως ο Τομάς Σανκαρά δολοφονήθηκε. Οκτώ πρώην μέλη της προεδρικής φρουράς του Κομπαορέ βρίσκονται σήμερα κατηγορούμενοι για την υπόθεση, οι τέσσερις εξ αυτών ήδη προφυλακισμένοι. Έστω και μετά από τρεις περίπου δεκατίες, ο "ίσως πιο έντιμος ηγέτης που γνώρισε η Αφρική" αρχίζει να αποκαθίσταται και στην πατρίδα του· διότι για τον υπόλοιπο κόσμο είναι εδώ και χρόνια "ο Τσε της Αφρικής".

Μπουρκίνα Φάσο: Παραμύθι χωρίς happy end

• Το 1960 η χώρα αποκτά την ανεξαρτησία της από τη Γαλλία. Μόνο κατ' όνομα βέβαια γίνεται "ανεξάρτητη", στην ουσία παραμένει απόλυτα εξαρτημένη από τους πρώην αποικιοκράτες. Ακόμη και ως προς το όνομά της: λέγεται "Άνω Βόλτα", όπως την είχαν αποκαλέσει πρώτοι οι Πορτογάλοι και έπειτα οι Γάλλοι αποικιοκράτες, από τον ποταμό Βόλτα που πηγάζει από τα βουνά της.

• Τον Νοέμβριο του 1982 μια μαζική απεργία συγκλονίζει τη χώρα. Στην εξέγερση εμπλέκεται και ο στρατός, με επικεφαλής το Συμβούλιο Λαϊκής Σωτηρίας (CSP). Αρχηγός του είναι ένας αξιωματικός των αλεξιπτωτιστών, ο 32χρονος λοχαγός Τομάς Σανκαρά, μαρξιστής και επικεφαλής της αριστερής πτέρυγας του CSP.

• Η εξέγερση φέρνει την ανατροπή του δικτάτορα Σαγιέ Ζερμπό. Την εξουσία αναλαμβάνει το CSP υπό τον ταγματάρχη Ζαν Μπαπτίστ Ουεντραογκό, επικεφαλής της δεξιάς πτέρυγας του Συμβουλίου. Ο Σανκαρά διορίζεται πρωθυπουργός της προσωρινής κυβέρνησης.

• Τον Μάιο του 1983, ο Ουεντραογκό, επικεφαλής της δεξιάς πτέρυγας του CSP, συλλαμβάνει τον Σανκαρά. Η χώρα συνταράσσεται ξανά από μαζικές κινητοποιήσεις, αυτή τη φορά με αίτημα την απελευθέρωση του Σανκαρά. Ο Ουεντραογκό δεν ενδίδει.

• Στις 4 Αυγούστου 1983 μια ομάδα χαμηλόβαθμων αξιωματικών των αλεξιπτωτιστών -αριστερών πεποιθήσεων- υπό τον λοχαγό Μπλεζ Κομπαορέ ανατρέπει την κυβέρνηση Ουεντραογκό και απελευθερώνει τον Σανκαρά.

• Σχηματίζεται νέα επαναστατική κυβέρνηση. Πρωθυπουργός είναι ο Τομάς Σανκαρά. Ο Μπλεζ Κομπαορέ αναλαμβάνει υπουργός Δικαιοσύνης.

• Το 1984 ο Σανκαρά αλλάζει το όνομα της χώρας. Το αποικιοκρατικό "Άνω Βόλτα" αντικαθίσταται από το "Μπουρκίνα Φάσο". Στις τοπικές γλώσσες Μοσσί και Ντιούλα Μαντέ σημαίνει "η χώρα των έντιμων ανθρώπων".

• Ο νέος πρόεδρος εφαρμόζει πρωτόγνωρες πολιτικές στη φτωχή αυτή χώρα, επιτυγχάνοντας σύντομα εντυπωσιακά αποτελέσματα..

• Παράλληλα, καταργούνται τα κόμματα της αντιπολίτευσης και τα συνδικάτα. Ο Σανκαρά κατηγορείται για αυταρχισμό και απολυταρχικές πρακτικές. Αυτές οι πρακτικές του στερούν ευρύτερη διεθνή υποστήριξη.

• Ο Σανκαρά προωθεί τη συγκρότηση μιας παναφρικανικής κίνησης για την άρνηση του εξωτερικού χρέους των χωρών της Αφρικής. Καταγγέλει το δυσβάστακτο χρέος της χώρας του προς το ΔΝΤ, και στις 29 Ιουλίου 1987 δηλώνει στη Γενική Συνέλευση των Αφρικανικών Χωρών: "αν δεν πληρώσουμε, οι δανειστές μας θα ζήσουν και αύριο. Αν πληρώσουμε, ο λαός μας θα πεθάνει".

• Στις 15 Οκτωβρίου 1987, πριν 28 ακριβώς χρόνια, εκδηλώνεται πραξικόπημα: έχει οργανωθεί από την CIA σε συνεργασία με τις αρχές της Γαλλίας, της Ακτής Ελεφαντοστού και τον λιβεριανό πολέμαρχο Τσαρλς Τέιλορ. Επικεφαλής του πραξικοπήματος είναι ο Μπλεζ Κομπαορέ, μέχρι πρότινος ο πιο στενός συνεργάτης του Σανκαρά και Νο2 της κυβέρνησής του.

• Ο Τομάς Σανκαρά και άλλοι 12 σύντροφοί του δολοφονούνται μέσα στο Προεδρικό Μέγαρο.

• Η οικογένεια του Σανκαρά, η σύζυγός του Μίριαμ και οι δύο γιοι του, αυτοεξορίζονται στη Γαλλία. Θα επιστρέψουν στη χώρα μόλις τον Μάιο του 2015.

• Ο Μπλεζ Κομπαορέ αυτοανακηρύσσεται πρόεδρος της Μπουρκίνα Φάσο. Η πρώτη χώρα που τον αναγνωρίζει είναι η Γαλλία. Τα γεγονότα του πραξικοπήματος και η δολοφονία του Σανκαρά και των συνεργατών του συγκαλύπτονται. Απαγορεύεται η οποιαδήποτε δημόσια αναφορά σ' αυτά.

• Το 1991 ο Κομπαορέ κερδίζει τις προεδρικές εκλογές όντας ο μόνος υποψήφιος. Η αποχή φτάνει το 73%. Υπηρετεί δύο συναπτείς επταετείς θητείες ως Πρόεδρος. Το Σύνταγμα δεν του επιτρέπει τρίτη θητεία, ωστόσο με συνοπτικές διαδικασίες το Σύνταγμα αλλάζει και ο Κομπαορέ μένει στο αξίωμά του για δύο ακόμη πενταετίες. 

• Ο Κομπαορέ ανακαλεί μεταρρυθμίσεις του Σανκαρά που αφορούσαν στην εκπαίδευση, την υγεία, ακόμη και την πρόσβαση σε καθαρό, πόσιμο νερό. Και φυσικά, η Μπουρκίνα Φάσο συνεχίζει να καταβάλλει κανονικά δόσεις για τα χρέη της απέναντι στο ΔΝΤ. 

• Στις 28 Οκτωβρίου 2014 ξεσπούν διαδηλώσεις με αφορμή την πρόθεση του Κομπαορέ να αλλάξει εκ νέου το Σύνταγμα προκειμένου να παρατείνει την προεδρία του. Ένα από τα συνθήματα που κυριαρχούν είναι "είμαστε τα παιδιά του Τομάς Σανκαρά!". Οι κυβερνητικές δυνάμεις πυροβολούν και σκοτώνουν δεκάδες διαδηλωτές.

• Στις 31 Οκτωβρίου ο Κομπαορέ παραιτείται. Για να αποφύγει τη σύλληψη εγκαταλείπει τη χώρα με ελικόπτερο προς άγνωστη κατεύθυνση.

• Συγκροτείται προσωρινή κυβέρνηση με πρόεδρο τον Μισέλ Καφαντό που ορίζει τη διεξαγωγή ελεύθερων δημοκρατικών εκλογών για τις 11 Οκτωβρίου του 2015.

• Τον Μάιο του 2015 επιστρέφει στη χώρα η οικογένεια του Τομάς Σανκαρά. Η προσωρινή κυβέρνηση δίνει την άδεια εκταφής των φερόμενων ως σορών του Σανκαρά και των συντρόφων του, ώστε να πιστοποιηθεί πως πρόκειται για τα οστά του πρώην Προέδρου και των δολοφονηθέντων συνεργατών του. Ικανοποιείται έτσι ένα χρόνιο αίτημα της Μίριαμ Σανκαρά που ο Κομπαορέ επέμενε να αρνείται για 27 χρόνια.

• Στις 17 Σεπτεμβρίου ο στρατηγός Ζιλμπέρ Ντιεντερέ εισβάλλει στο Προεδρικό Μέγαρο και κρατά όμηρο τον Πρόεδρο Καφαντό. Έπειτα από 7 ημέρες παραδίδεται στις αρχές.

• Νέα ημερομηνία των εκλογών ορίζεται η 29η Νοεμβρίου.

• Στις 13 Οκτωβρίου ανακοινώνεται πως οι αρμόδιοι εμπειρογνώμονες ιατροδικαστές που εξέτασαν τα φερόμενα ως οστά του Τομάς Σανκαρά πιστοποιούν πως όντως ανήκουν στον πρώην Πρόεδρο. Επιβεβαιώνουν πως ο θάνατός του, όπως και των δώδεκα συντρόφων του, ήταν αποτέλεσμα δολοφονίας. 
   
• Κατά την πολυετή θητεία του ο Κομπαορέ συγκέντρωσε τεράστια περιουσία, που περιελάμβανε μέχρι και προσωπικό αεροσκάφος. Από την άλλη, μια καμπάνια κατά της διαφθοράς που διηύθυνε ο ίδιος Κομπαορέ το 1987, λίγο αφότου ανέβηκε στην εξουσία, έδειξε πως στην κατοχή του Σανκαρά βρέθηκαν έγγραφα που βεβαίωναν μηνιαίο μισθό 450 δολαρίων, ενα αυτοκίνητο, τέσσερα ποδήλατα, τρεις κιθάρες, ένα ψυγείο και ένας χαλασμένος καταψύκτης. 

• Σήμερα, η Μπουρκίνα Φάσο εξακολουθεί να είναι μία από τις φτωχότερες χώρες του κόσμου. Σε μια έκταση περίπου 274.000 τ.χλμ. (διπλάσια και κάτι από την Ελλάδα) κατοικούν περίπου 17,5 εκατομμύρια άνθρωποι, με το 46,7% εξ αυτών να ζει κάτω από το όριο της φτώχειας, την ανεργία να φτάνει το 77% και το προσδόκιμο ζωής να μην ξεπερνά τα 56 χρόνια.