Καταλωνία ώρα μηδέν - Η ιστορική διαδρομή

ΚΑΤΑΛΩΝΙΑ ΚΑΙ ΙΣΠΑΝΙΑ ΖΟΥΝ ΤΙΣ ΠΙΟ ΕΝΤΟΝΕΣ ΣΤΙΓΜΕΣ των τελευταίων σαράντα χρόνων. Η Βαρκελώνη συνταράσσεται καθημερινά από μαζικές διαδηλώσεις από  υποστηρικτές της απόσχισης από την Ισπανία, η Μαδρίτη κραδαίνει με το ένα χέρι το Σύνταγμα και με το άλλο κλείνει τα μάτια της την ώρα που δύο εκατομμύρια Καταλανοί ψηφίζουν (νόμιμα ή όχι) υπέρ της ανεξαρτητοποίησης. Ακολουθούν απρόσμενα σοκαριστική βία, αόριστες ανακοινώσεις της καταλανικής Κυβέρνησης, απειλές για αναστολή της αυτονομίας από τη μια και άμεση κήρυξη της ανεξαρτησίας από την άλλη, συλλήψεις και φυλάκιση πολιτικών ηγετών, και όλα αυτά σε μια καθόλα σύγχρονη, δημοκρατική κοινωνία του δυτικού κόσμου. Από το δημοψήφισμα της 1ης Οκτωβρίου μέχρι και σήμερα, Ραχόι και Πουτσδεμόν επιμένουν σε ένα μπρα-ντε-φερ χωρίς κανείς να κάνει πίσω, με συνέπεια κάθε μέρα οι εξελίξεις να ξεπερνούν τις προβλέψεις όλων και το χάσμα ανάμεσα στη Βαρκελώνη και τη Μαδρίτη να βαθαίνει όλο και περισσότερο.

Πώς φτάσαμε μέχρι εδώ; Τι συμβαίνει πραγματικά στην Καταλωνία; Πρόκειται για ένα καταπιεσμένο έθνος που διεκδικεί την ανεξαρτησία του από ένα αρτηριοσκληρωτικό, καταπιεστικό κεντρικό κράτος; Ή μια δυσαρεστημένη πλούσια περιφέρεια που βαρέθηκε να χρηματοδοτεί τους φτωχότερους συγγενείς της υπόλοιπης χώρας; Η απάντηση σπάνια είναι «άσπρο-μαύρο». Η ακραία πόλωση που βιώνει στο πετσί της σήμερα η Καταλωνία είναι αποτέλεσμα μιας μακράς κοινωνικής (πρώτιστα) και πολιτικής (όπως εξελίχθηκε) αντιπαράθεσης που έχει φέρει πλέον μια από τις πλουσιότερες περιφέρειες της Ισπανίας ένα βήμα από την απόσχιση και την πλήρη ανεξαρτητοποίησή της.

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΘΥΜΑΣΑΙ 

Η Καταλωνία (Cataluña/Catalunya) είναι σήμερα μία από τις 17 Αυτόνομες Περιφέρειες (Comunidades Autónomas) στις οποίες χωρίζεται διοικητικά η Ισπανία. Βρίσκεται στη βορειοανατολική άκρη της Ιβηρικής χερσονήσου, καλύπτει μια έκταση 32.000 km2, συνορεύει μέσω Πυρηναίων με τη Γαλλία και την Ανδόρρα, και μετράει περίπου 7,5 εκατομμύρια κατοίκους, εκ των οποίων τα πέντε κατοικούν στην ευρύτερη μητροπολιτική περιοχή της πρωτεύουσας Βαρκελώνης. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ είναι στα 28.590 € (στοιχεία 2016), έναντι 24.100 € της Ισπανίας, στοιχείο που την κατατάσσει ως την τρίτη πλουσιότερη περιφέρεια της χώρας (μετά τη Μαδρίτη και τη Χώρα των Βάσκων), ενώ ο δείκτης ανεργίας φτάνει στο 13,2% (Ισπανία 17,4%, στοιχεία Β’ τριμ. 2017). Ως αυτόνομη περιφέρεια, διαθέτει δικό της τοπικό κοινοβούλιο και κυβέρνηση  (Generalitat) ενώ διαθέτει και τη δική της γλώσσα, τα καταλανικά, που θεωρούνται επίσημη γλώσσα στην Καταλωνία ισότιμα με τα ισπανικά (και τα οξιτάνικα).

Για να πάρουμε μια ιδέα από το καταλανικό ζήτημα, θα προσπαθήσουμε να ψηλαφήσουμε -σε τρεις ξεχωριστές ενότητες- τις τρεις βασικές παραμέτρους πάνω στις οποίες έχει χτιστεί η σχέση Καταλωνίας-Ισπανίας: την ιστορική διαδρομή της ιστορικής περιοχής που λέγεται Καταλωνία, την εμφάνιση και εδραίωση του καταλανικού εθνικισμού, και τέλος τα οικονομικά μεγέθη που (υπο)στηρίζουν κάποια από τα κύρια επιχειρήματα υπέρ της ανεξαρτητοποίησης.

Στην πρώτη ενότητα που διαβάζεις αυτή τη στιγμή, ξεκινάμε με την Ιστορική Διαδρομή της Καταλωνίας.

Ο ΟΙΚΟΣ ΤΗΣ ΒΑΡΚΕΛΩΝΗΣ

Η ιστορία λοιπόν ξεκινάει στα τέλη του 8ου αιώνα, όταν η Ιβηρική δέχεται την εισβολή των Αράβων από τον νότο. Για να απωθήσει τους εισβολείς νότια των Πυρηναίων, οι Φράγκοι εγκαθιδρύουν τη λεγόμενη Marca Hispanica, ένα σύνολο από μικρές κομητείες και δουκάτα στην ευρύτερη περιοχή της σημερινής Καταλωνίας, υποτελή στον Καρλομάγνο, βασιλιά των Φράγκων (σημερινή Γαλλία). Ανάμεσα σ’ αυτές τις κομητείες αρχίζει σταδιακά να αναγνωρίζεται η πρωτοκαθεδρία του Δουκάτου της Βαρκελώνης: ο δούκας της Βαρκελώνης Γκιφρέ ελ Πελός καταφέρνει μάλιστα με τις στρατιωτικές επιτυχίες του να λάβει ως ανταμοιβή από τους Φράγκους το δικαίωμα να κληροδοτήσει το δουκάτο στους νόμιμους διαδόχους του (και εκείνοι με τη σειρά τους στους δικούς τους). Γεννιέται έτσι ο Οίκος της Βαρκελώνης (878). Το 1137 ο δούκας Ραμόν Μπερενγκέρ Δ’ παντρεύεται την διάδοχο του θρόνου της Αραγωνίας, πριγκίπισσα Πετρονίλα, και από την ένωσή τους προκύπτει το Στέμμα της Αραγωνίας, που μέσα στους επόμενους δύο αιώνες θα κυριαρχήσει σε ένα μεγάλο μέρος της βόρειας Μεσογείου κατακτώντας τη Βαλένθια, τη Μαγιόρκα, τη Σαρδηνία, τη νότια Ιταλία, φτάνοντας μέχρι και την Αθήνα (Δουκάτο των Αθηνών)!

ΚΑΤΑΛΑΝΟΙ, ΟΙ ΦΕΝΤΕΡΑΛΙΣΤΕΣ

Οι Άραβες έχουν περιοριστεί στη νότια Ιβηρική (Γρανάδα), με το μεγαλύτερο μέρος της χερσονήσου να ανήκει κατά κύριο λόγο στην άλλη μεγάλη δύναμη της εποχής, το Βασίλειο της Καστίλης. Τα δύο βασίλεια ακολουθούν βίους παράλληλους, χωρίς να λείπουν οι μεταξύ τους εντάσεις.

Ανάμεσά τους αρχίζει να διακρίνεται μία βασική διαφορά αντίληψης και κοσμοθεωρίας, που θα παίξει κυρίαρχο ρόλο στις σχέσεις τους μέσα στους αιώνες, μέχρι ακόμη και σήμερα. Οι μονάρχες του Στέμματος της Αραγωνίας κυβερνούν στη βάση ενός αποκεντρωμένου συστήματος εξουσίας, στον πυρήνα του οποίου βρίσκονται οι λεγόμενες Usatges (Χρήσεις), μια σειρά συμφωνιών ανάμεσα στον υπέρτατο ηγεμόνα, τον κλήρο και τους ευγενείς, που σκοπό έχουν να εξισορροπούν και να ελέγχουν τις δικαιοδοσίες του βασιλιά έτσι ώστε το «πολίτευμα» να μην ολισθαίνει σε ανεξέλεγκτη απολυταρχία. Το θεσμικό όργανο που φροντίζει για την εφαρμογή τους είναι οι λεγόμενες Corts Catalanes, (μία από τις μεγαλύτερες λεωφόρους στη Βαρκελώνη σήμερα ονομάζεται Gran Vía de les Corts Catalanes), ένα νομοθετικό, «κοινοβουλευτικό» ας πούμε (με την ευρεία έννοια) σώμα, που συγκαλείται ανά διαστήματα και καλλιεργεί την κουλτούρα του «pactisme», «της συνεργασίας» ανάμεσα στις αρχές εξουσίας. Αυτή η ξεκάθαρη προτίμηση των Καταλανών στον ομοσπονδιακό χαρακτήρα του κράτους (φεντεραλισμός) είναι μία από τις πλέον βασικές διαφορές ανάμεσα στην Αραγωνία και την Καστίλη, που προτιμά αντίθετα το συγκεντρωτικό μοντέλο βασιλείας.

Το 1283 μάλιστα, οι Corts θα συσταθούν σε ένα σταθερό σώμα που θα ονομαστεί «Diputació del General» (Γενική Αντιπροσωπεία), ένα από τα πρώτα «κοινοβούλια» της Ευρώπης, στο οποίο ο λαός θα αναφέρεται με το όνομα Generalitat. Είναι το όνομα που φέρει και σήμερα η καταλανική κυβέρνηση.

ΤΙ ΓΛΩΣΣΑ ΜΙΛΑΝΕ;

Όχι ισπανικά· όχι ακόμη, τουλάχιστον. Η Καταλανική γλώσσα αρχίζει να αναπτύσσεται ως χωριστός κλάδος της «μητέρας» λατινικής περίπου την ίδια περίοδο με τα καστιλιάνικα (τα σημερινά «ισπανικά»), γύρω στον 10ο με 11ο αιώνα. Πρόκειται για δύο ξεχωριστές γλώσσες που αναπτύχθηκαν παράλληλα, πολλές φορές σε κοινό έδαφος και από πληθυσμούς με στενή αλληλεπίδραση μεταξύ τους, γεγονός που εξηγεί την εγγύτητα των δύο γλωσσών, χαρακτηριστικό που θα ενταθεί στους επόμενους αιώνες. Ένα από τα πρώτα γραπτά δείγματα καταλανικής γλώσσας είναι οι λεγόμενες «Homilies d’Organyà», ένα σύνολο από θρησκευτικά κηρύγματα που χρονολογούνται στα τέλη του 13ου αι., χρονικό σημείο όπου ο λαός της περιοχής συνειδητοποιεί πως δεν καταλαβαίνει πλέον τα λατινικά, και το κήρυγμα στις εκκλησίες αρχίζει να γίνεται αναγκαστικά στην καθομιλουμένη…

ΚΑΙ ΕΓΕΝΕΤΟ ΙΣΠΑΝΙΑ

Το πρώτο σημείο ιστορικής καμπής στην υπόθεση είναι για πολλούς το 1410. Ο τελευταίος βασιλιάς της Αραγωνίας (Martí l’Humà ή Μαρτίνος ο Ανθρώπινος), πεθαίνει χωρίς νόμιμους απογόνους (τα τέσσερα παιδιά του πέθαναν πριν από αυτόν, με τη δεύτερη σύζυγό του δεν απέκτησε παιδιά και ο ίδιος δεν κατάφερε να νομιμοποιήσει τον εκτός γάμο γιο του – το Game of Thrones άλλωστε θα αργούσε ακόμη για κάποιους αιώνες…). Μαζί του πεθαίνει και ο Οίκος της Βαρκελώνης, και ο θρόνος της Αραγωνίας περνά στα χέρια της δυναστείας των Trastamara, με πρώτο τον Φερδινάνδο Α’, που ανήκει εξ αίματος στην βασιλική οικογένεια της Καστίλης. Τα δύο βασίλεια έρχονται έτσι πιο κοντά, ωστόσο η πραγματική ένωση θα γίνει δύο γενιές αργότερα. Το 1462 ο Φερδινάνδος Β’ («της Αραγωνίας») παντρεύεται την Ισαβέλλα Α’  της Καστίλης: είναι οι λεγόμενοι «Καθολικοί Βασιλείς», το πιο διάσημο βασιλικό ζεύγος στην ιστορία της Ισπανίας, που αρχίζει να υιοθετεί το όνομα Ισπανία για το κοινό βασίλειο, αν και όχι ακόμη επισήμως. Ο Φερδινάνδος και η Ισαβέλλα είναι μάλιστα που θα χρηματοδοτήσουν τα ταξίδια του Κολόμβου στην Αμερική, την ίδια χρονιά (1492) που ολοκληρώνουν την ανακατάληψη της Ιβηρικής χερσονήσου από τους μουσουλμάνους (la Reconquista). Όχι άδικα, θεωρούνται οι βασιλείς που έθεσαν τα θεμέλια της σύγχρονης Ισπανίας.

ΦΕΡΔΙΝΑΝΔΟΣ + ΙΣΑΒΕΛΛΑ = ΚΑΤΑΛΩΝΙΑ + ΚΑΣΤΙΛΗ ΕΙΣ ΣΑΡΚΑΝ ΜΙΑΝ;

Όχι ακριβώς. Η ένωση των δύο βασιλείων σημαίνει μεν την ντε φάκτο δημιουργία του ισπανικού βασιλείου, ωστόσο Αραγωνία (Καταλωνία) και Καστίλη παραμένουν δύο ξεχωριστές οντότητες, με ξεχωριστούς θεσμούς, κοινοβούλια και νομικούς κώδικες, χωρίς κοινό κυβερνητικό ή νομοθετικό σώμα. Στην πραγματικότητα, αυτό είναι μια συνηθισμένη πρακτική στην Ευρώπη του 15ου αι., θυμήσου ωστόσο πως τα δύο αυτά βασίλεια αντιπροσωπεύουν και δύο ξεχωριστές αντιλήψεις για την έννοια «διακυβέρνηση»: η Καστίλη είναι ένα συγκεντρωτικό κράτος, ενώ η Αραγωνία προτιμά το ομοσπονδιακό μοντέλο και την παράδοση του pactisme, τις συμφωνίες ανάμεσα στον ανώτατο άρχοντα και τους ευγενείς και χαλιναγωγούν την βασιλική εξουσία.

Ο οικουμενικός νόμος του «το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό» βρίσκει ωστόσο κι εδώ την εφαρμογή του. Η Καστίλη είναι πολύ ισχυρότερη από την Αραγωνία, τρεις φορές μεγαλύτερη γεωγραφικά και δημογραφικά, οι υπερπόντιες ανακαλύψεις μεταφέρουν το εμπόριο και το οικονομικό ενδιαφέρον από τη Μεσόγειο -όπου κυρίως δραστηριοποιούνται οι Καταλανοί- προς τον Ατλαντικό, ενώ παράλληλα, η ισπανική γλώσσα αρχίζει να χρησιμοποιείται όλο και πιο συχνά στις καταλανόφωνες περιοχές. 

Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΗΣ ΔΙΑΔΟΧΗΣ

Η Ισπανία του 16ου αι. αποτελεί μια ένωση ανεξάρτητων βασιλείων: Αραγωνία, Καστίλη, Λεόν, η βασκική Ναβάρρα, όλοι υπό την ηγεμονία της βασιλικής οικογένειας των Αψβούργων. Οι Καταλανοί δεν είναι πάντα ευχαριστημένοι με αυτή την κατάσταση, ειδικά όταν η ισπανική αυτοκρατορία αρχίζει να χρειάζεται όλο και περισσότερα χρήματα για να διατηρεί τις κτήσεις της, εντός και εκτός Ευρώπης: ο αμύθητος πλούτος ρέει ασταμάτητα από τις αποικίες στην Αμερική, ωστόσο μόνο ψήγματα από αυτόν παραμένουν στην Ιβηρική, με το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος του να καταλήγει σε φλαμανδικές, γερμανικές, αγγλικές και βενετσιάνικες τράπεζες.

Οι Καταλανοί ευγενείς δεν βλέπουν με καλό μάτι την πλήρη ένωση των δύο βασιλείων, οι συγκεντρωτικές πολιτικές του θρόνου δεν γίνονται ευχάριστα δεκτές στην Αραγωνία, και η υπόθεση κορυφώνεται με το ξέσπασμα λαϊκής εξέγερσης το 1640, που εξελίσσεται σε εμφύλιο πόλεμο στην Καταλωνία, ανάμεσα σε όσους επιθυμούν τη δημιουργία μιας ανεξάρτητης δημοκρατικής οντότητας υπό την προστασία της Γαλλίας, και στους υποστηρικτές του βασιλιά Φίλιππου Δ’. Οκτώ χρόνια θα κρατήσει ο πόλεμος, στο τέλος του οποίου η Ισπανία χάνει τα εδάφη βόρεια των Πυρηναίων, περιοχές που οι Καταλανοί αποκαλούν σήμερα Βόρεια Καταλωνία (Catalunya Nord). Από αυτή την υπόθεση θα προκύψει ένα πολύ δημοφιλές λαϊκό ποίημα, «οι Θεριστές» που αργότερα θα υιοθετηθεί ως ο εθνικός ύμνος της Καταλωνίας (Els Segadors), με τους στίχους να διαμορφώνονται οριστικά το 1899.

Ο μεγάλος πόλεμος ωστόσο, και το δεύτερο σημείο καμπής στην ιστορία Ισπανίας-Καταλωνίας, θα έρθει το 1700. Ο Ισπανός βασιλιάς Κάρολος Β’, του οίκου των Αψβούργων, πεθαίνει χωρίς απογόνους και η χώρα χωρίζεται σε δύο στρατόπεδα: στο ένα προβάλλει ως διάδοχος ο (επίσης Αψβούργος) Αρχιδούκας Κάρολος της Αυστρίας, που διαθέτει την υποστήριξη των Καταλανών και των Άγγλων, και που φέρεται να υποστηρίζει ένα ομοσπονδιακό μοντέλο διακυβέρνησης,  ανεκτικό απέναντι στους τοπικούς θεσμούς και παραδόσεις.

Το αντίπαλο στρατόπεδο, αποτελούμενο από την Καστίλη και τη Γαλλία, υποστηρίζει τον Φίλιππο της Γαλλίας, του οίκου των Βουρβόνων, εκπρόσωπο ενός συγκεντρωτικού συστήματος διακυβέρνησης. Είναι ο περίφημος Πόλεμος της Διαδοχής που θα λήξει στις 11 Σεπτεμβρίου 1714, με τα στρατεύματα των Βουρβόνων να μπαίνουν στη Βαρκελώνη. Από το 1980 η 11η Σεπτεμβρίου, ημέρα άλωσης της Βαρκελώνης, γιορτάζεται από τους Καταλανούς ως Εθνική Εορτή (la Diada), ημέρα που συνταράσσεται διαχρονικά από μαζικές διαδηλώσεις υπέρ της ανεξαρτησίας.

Κερδίζοντας τον πόλεμο και τον θρόνο, ο νέος βασιλιάς Φίλιππος Ε’ τηρεί σκληρή στάση στους πρώην αντιπάλους του: με μια σειρά διαταγμάτων (Decretos de Nueva Planta) καταργεί τους πολιτικούς θεσμούς στην Καταλωνία (όπως και σε Βαλένθια, Μαγιόρκα και Ναβάρρα), και έτσι το Στέμμα της Αραγωνίας παύει πλέον να υπάρχει, με τις κτήσεις του να ενσωματώνονται οριστικά στο βασίλειο της Ισπανίας. Ο Φίλιππος Ε’ είναι ο πρώτος Βουρβόνος βασιλιάς της χώρας, από την οικογένειά του μάλιστα κατάγονται ο Χουάν Κάρλος Α’ (ναι, ο σύζυγος της Σοφίας), και ο νυν βασιλιάς Φίλιππος ΣΤ’.

Το 1854 τα καταλανικά απαγορεύονται στην εκπαίδευση και η ισπανική γλώσσα επιβάλλεται ως η μοναδική επίσημη γλώσσα σε όλες τις βαθμίδες διδασκαλίας στη χώρα.

ΚΙ ΟΜΩΣ Η ΚΑΤΑΛΩΝΙΑ ΔΕΝ ΧΑΝΕΤΑΙ

Τον 17ο και 18ο αι. η Βιομηχανική Επανάσταση αρχίζει να εξαπλώνεται στην Ευρώπη, η Ισπανία ωστόσο εξακολουθεί να αποτελεί μια κατά βάση αγροτική κοινωνία. Για αιώνες άλλωστε οι Ισπανοί ευγενείς απέφευγαν να ασχοληθούν με το εμπόριο ή με κάποια χειρωνακτική εργασία, καθώς ο νόμος προέβλεπε τη στέρηση της «ιδιότητας του ευγενούς» (hidalgo) σε όποιον ασκούσε τέτοιου είδους δραστηριότητες. Από όλη την Ιβηρική, η Βιομηχανική Επανάσταση θα βρει πρόσφορο έδαφος μόνο στην Καταλωνία. Οι Καταλανοί θα εκβιομηχανίσουν γρήγορα την παραγωγή τους (κυρίως κλωστοϋφαντουργία και μεταλλουργία), στην Καταλωνία στρώνεται ο πρώτος σιδηρόδρομος της Ισπανίας (Ματαρό- Βαρκελώνη), και η αστική τάξη της περιοχής θα αρχίσει να αποκτά μεγάλη οικονομική επιφάνεια.

Στις 14 Απριλίου 1931, την ίδια μέρα που ανακηρύσσεται η Β’ Ισπανική Δημοκρατία στη Μαδρίτη, ο Καταλανός ηγέτης Φρανσεσκ Μασιά ανακηρύσσει με τη σειρά του την Καταλανική Δημοκρατία στη Βαρκελώνη, μέσα στο πλαίσιο μιας ομοσπονδιακής ένωσης των λαών της Ιβηρικής. Θα ανακληθεί μέσα σε λίγες ώρες, με αντάλλαγμα την επανασύσταση της Generalitat με τον Μασιά ως Πρόεδρο. Το νέο Ισπανικό Σύνταγμα του 1931 αναγνωρίζει την αυτονομία της Καταλωνίας, και παράλληλα εγκρίνει το Estatut d’Autonomía της περιοχής (1932), δηλαδή τον Καταστατικό Χάρτη που καθορίζει τους πολιτικούς θεσμούς της Καταλωνίας, την χρηματοδότηση και τις εν γένει σχέσεις της με την Ισπανία. Το 1934, ο τότε πρόεδρος της Generalitat, Λιουίς Κομπάνις (Lluís Companys) διακηρύσσει μονομερώς την Καταλανική Δημοκρατία, ενέργεια που καταστέλλεται σχεδόν εν τη γενέσει της.

Στον Εμφύλιο Πόλεμο της Ισπανίας (1936-1939) η Καταλωνία τάσσεται στο μεγαλύτερο μέρος της υπέρ της Δημοκρατικής Ισπανίας. Με την νίκη του Φράνκο και την άνοδό του στην εξουσία, ο Καταστατικός Χάρτης της Καταλωνίας καταλύεται, όπως και η Generalitat, και η καταλανική γλώσσα απαγορεύεται, με την χρήση της να περιορίζεται στο οικογενειακό περιβάλλον. Κατά την δεκαετία του ’60, με τα μεταναστευτικά κύματα από τον ισπανικό νότο (κυρίως την Ανδαλουσία) προς την εκβιομηχανισμένη Καταλωνία να αυξάνουν σημαντικά τον πληθυσμό της, η ισπανική γλώσσα ξεπερνά για πρώτη φορά την καταλανική ως πρώτη μητρική γλώσσα του πληθυσμού.

ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗ 

Με τον θάνατο του Φράνκο (1975) αποκαθίσταται στη χώρα η Δημοκρατία. Επανασυστήνεται η Generalitat, εγκρίνεται νέο καθεστώς αυτόνομης περιφέρειας, αναγνωρίζονται τα καταλανικά ως η γλώσσα της Καταλωνίας στην οποία παραχωρείται καθεστώς ισονομίας με τα ισπανικά, ενώ στο Ισπανικό Σύνταγμα (1978) η Καταλωνία αναγνωρίζεται ως «εθνικότητα» (όπως επίσης η Χώρα των Βάσκων και η Γαλικία). Δημιουργείται επίσης ξεχωριστή αστυνομική δύναμη στην περιοχή (Mossos d’Esquadra) και ιδρύεται το Ανώτατο Δικαστήριο της Καταλωνίας.

Η Ισπανία αποκτά αυτή την εποχή το πιο αποκεντρωμένο σύστημα διοίκησης στην Ευρώπη, με τη δημιουργία 17 αυτόνομων περιφερειών (συν 2 αυτόνομων πόλεων στη Βόρεια Αφρική, τις Θέουτα και Μελίγια). Το αρχικό σχέδιο προέβλεπε την αναγνώριση αυτονομίας (comunidad autónoma) μόνο για Καταλωνία, Χώρα των Βάσκων και Γαλικία, αναγνωρίζοντας την ιστορικότητα των περιοχών αυτών. Κάποιες άλλες περιφέρειες ωστόσο ζήτησαν να τους αναγνωριστεί ακριβώς το ίδιο "προνόμιο" (όπως η Ανδαλουσία). Το αποτέλεσμα ήταν ο Ισπανός νομοθέτης να παραχωρήσει τελικά το ίδιο καθεστώς σε όλες τις περιφέρειες της Ισπανίας, είτε το είχαν ζητήσει είτε όχι. Το παράδοξο; Μα φυσικά το γεγονός πως αναγνωρίστηκαν ως αυτόνομες περιφέρειες ακόμη και περιοχές που δεν είχαν ποτέ επιδιώξει να αποκτήσουν αυτό το στάτους: Αστούριας, Καντάβρια, ακόμη και η Μαδρίτη, που μέχρι τότε ανήκε διοικητικά στην Καστίλη και Λεόν. Επινοήθηκαν λοιπόν νέες σημαίες, ύμνοι, σύμβολα... Αυτή η μεταρρύθμιση πέρασε στην ισπανική ιστορία ως «ο καφές για όλους» («el café para todos»).

Στις πρώτες δεκαετίες μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας, ηγέτης της Καταλωνίας είναι ο Τζόρντι Πουγιόλ (Jordi Pujol), το κόμμα του οποίου σχηματίζει το 1996 κυβέρνηση συνεργασίας με το Λαϊκό Κόμμα του Χοσέ Μαρία Αθνάρ. Αυτή την εποχή, το κίνημα υπέρ της ανεξαρτησίας δεν ξεπερνά το 15%.

ΚΑΙ ΕΡΧΟΜΑΣΤΕ ΣΤΟ ΣΗΜΕΡΑ

Νέο σημείο καμπής στην ιστορία εντοπίζεται το 2006. Το Καταλανικό Κοινοβούλιο (Parlament) εγκρίνει νέο Estatut d’Autonomía (Καθεστώς Αυτονομίας), το οποίο εισάγει ένα μοντέλο χρηματοδότησης της περιφέρειας από το κεντρικό κράτος, ορίζει την Καταλωνία ως «έθνος» και πιστοποιεί την χρήση της καταλανικής γλώσσας ως προτιμητέα έναντι της ισπανικής. Αυτά τα σημεία (και κάποια ακόμη) προκαλούν την αντίδραση του Λαϊκού Κόμματος, του Μαριάνο Ραχόι που αυτή την εποχή βρίσκεται στην αντιπολίτευση, που  καταγγέλλει το Καθεστώς Αυτονομίας της Καταλωνίας στο Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο της Ισπανίας. Είναι η σπίθα που φουντώνει σιγά-σιγά τη φλόγα του εθνικισμού και του κινήματος υπέρ της ανεξαρτησίας. Η έκρηξη έρχεται το 2010, όταν το Δικαστήριο εκδίδει την απόφασή του με την οποία απορρίπτει το Estatut ως αντισυνταγματικό. Η απορριπτική απόφαση, σε συνδυασμό με την οικονομική κρίση που δεν αφήνει αλώβητη την Καταλωνία, εκτινάσσει τα ποσοστά των εθνικιστικών κινημάτων.

Μετά από ένα συμβολικό δημοψήφισμα στις 9 Νοεμβρίου 2014, χωρίς νομική ισχύ, η Καταλωνία επιμένει να ζητά από την κεντρική κυβέρνηση της Μαδρίτης να της επιτρέψει να διεξάγει ένα επίσημο δημοψήφισμα όπου οι Καταλανοί θα μπορούν να εκφράσουν την θέλησή τους: να παραμείνουν μέρος της Ισπανίας, ή να σχηματίσουν το δικό τους ανεξάρτητο κράτος. Η κυβέρνηση του συντηρητικού Μαριάνο Ραχόι αρνείται, επικαλούμενη το αδιαίρετο της Ισπανίας, όπως ορίζεται από το Σύνταγμα του 1978.

Τον Σεπτέμβριο του 2015 γίνονται περιφερειακές εκλογές στην Καταλωνία. Τα κόμματα υπέρ της ανεξαρτησίας συνασπίζονται σε ένα κοινό ψηφοδέλτιο, «Junts pel Sí» («Μαζί για το Ναι»), υποσχόμενοι πως σε περίπτωση νίκης, θα προχωρήσουν, έστω και μονομερώς, στην διεξαγωγή δημοψηφίσματος. Χάρη στο εκλογικό σύστημα, κερδίζουν την πλειοψηφία των εδρών, 72 στις 135, όχι όμως και την πλειοψηφία της λαϊκής ψήφου, συγκεντρώνοντας το 47,7% έναντι 50,62% των κομμάτων υπέρ της ενότητας με την Ισπανία. Οι Καταλανοί διχάζονται: έχει η νέα κυβέρνηση τη νομιμοποίηση που έψαχνε για να προκηρύξει το δημοψήφισμα; Ο νέος πρόεδρος της Generalitat, Κάρλες Πουτσδεμόν (Carles Puigdemont), και ο αντιπρόεδρος Ουριόλ Ζουνκέρας (Oriol Junqueras), λένε ναι. Η αντιπολίτευση λέει όχι, στηριζόμενη στον αριθμό των ψήφων.

Τον περασμένο Σεπτέμβριο, το Καταλανικό Κοινοβούλιο (Parlament) εγκρίνει νόμο που επιτρέπει τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος και ορίζει ως ημερομηνία την 1η Οκτωβρίου. Η Μαδρίτη το απορρίπτει ως αντισυνταγματικό και δηλώνει σε κάθε τόνο πως δεν θα επιτρέψει τη διεξαγωγή του. Στέλνει την Πολιτοφυλακή (Guardia Civil) και μονάδες της Εθνικής Αστυνομίας στην Καταλωνία για να κατασχέσει ψηφοδέλτια και κάλπες.

Η 1η Οκτωβρίου 2017 έρχεται, το δημοψήφισμα πραγματοποιείται έστω και εν μέσω βίαιης επέμβασης της ισπανικής αστυνομίας. Το εκλογικό αποτέλεσμα: με 43% συμμετοχή, αλλά συντριπτικό 90% υπέρ του «Ναι» στην ανεξαρτησία με 2.286.217 ψήφους. Νέοι προβληματισμοί: με 57% αποχή, μπορεί το δημοψήφισμα να θεωρηθεί επαρκές, όταν πρόκειται μάλιστα για ένα τόσο σοβαρό ζήτημα; Η Μαδρίτη το απορρίπτει, η καταλανική αντιπολίτευση το καταγγέλλει ως ανεπαρκές και παραπλανητικό, η πλειοψηφία ωστόσο το εκλαμβάνει ως ξεκάθαρο μήνυμα. Ο Πουτσδεμόν, μιλώντας στο Κοινοβούλιο, δηλώνει πως αναγνωρίζει ως έγκυρο το αποτέλεσμα και δέχεται πως η Καταλωνία μπορεί να κηρύξει μονομερώς την ανεξαρτησία της. Στην ακριβώς επόμενη πρόταση της ομιλίας του, ωστόσο, προτείνει την αναστολή της ισχύς της ανεξαρτησίας, ώστε να προηγηθεί διάλογος με τη Μαδρίτη.

Η συνέχεια από εκεί και πέρα είναι γνωστή…