Mohammed Badra: «Πιθανόν να βλέπετε και τη σκηνή στα μάτια των θυμάτων»
Σχεδόν ένα χρόνο μετά από την φερόμενη ως επίθεση με χλώριο στη Συρία, ο βραβευμένος φωτογράφος Mohammed Badra που ήταν παρών στο νοσοκομείο όπου διεκομίστηκαν τα θύματα μιλά αποκλειστικά στο Pragmatikotita.gr για τη χώρα του αλλά και για ποιο λόγο θεωρεί πως η φωτογραφία του είναι υποψήφια για το World Press Photo of the Year.
Mohammed, μεγάλωσες στην Δούμα. Πώς ήταν η παιδική σου ηλικία; Ποια είναι η πιο αγαπημένη σου ανάμνηση;
Όταν ήμουν 11 ετών ξεκίνησα να σχεδιάζω. Ο γραφικός μου χαρακτήρας ήταν πραγματικά κακός και παρόλο που και τα σχέδιά μου ήταν εξίσου ακαλαίσθητα ένιωσα μια σύνδεση με το σχέδιο. Άρχισα λοιπόν να δαπανώ ώρες και ώρες καθημερινά για να βελτιώσω τις δεξιότητές μου. Η οικογένειά μου δεν ήξερε ότι τον χρόνο που υποτίθεται μελετούσα στο δωμάτιό μου, τον χρησιμοποιούσα για να ζωγραφίζω. Οι ώρες που πέρασα να ζωγραφίζω και να ακούω μουσική στο δικό μου μικρόκοσμο ήταν το αγαπημένο κομμάτι της παιδικής μου ηλικίας. Η Δούμα ήταν το σπίτι που με φιλοξένησε και το μικρό μου δωμάτιο ήταν το ασφαλές μου καταφύγιο.
Έπρεπε να σταματήσεις τις σπουδές σου στην αρχιτεκτονική λόγω του πολέμου και έγινες φωτογράφος. Τώρα, αισθάνεσαι ότι κατέληξες εκεί που έπρεπε να είσαι;
Διέκοψα τις σπουδές μου επειδή φοβόμουν ότι θα με συλλάβουν εξαιτίας των διαμαχών. Μου αρέσει να είμαι φωτογράφος, ποτέ δεν φαντάστηκα ότι θα γίνω. Παρακολουθούσα τις φωτογραφίες με μεγάλο πάθος και έμενα έκπληκτος με το πώς ένας φωτογράφος είναι ικανός να αποθανατίσει ένα στιγμιότυπο με τέτοια δεξιοτεχνία. Σήμερα, τα συναισθήματά μου είναι ένα μείγμα πόνου και ευτυχίας. Μου αρέσει ο άνθρωπος που έχω γίνει, αλλά εξακολουθώ να ελπίζω ότι κάποια μέρα θα ασχοληθώ με την αρχιτεκτονική. Η φωτογραφία ίσως είναι ένα διαφορετικό είδος αρχιτεκτονικής, ο τρόπος που τα μάτια μας «σκαλίζουν» το φως στις εικόνες.
Η φωτογραφία ήταν κάτι που σε ενδιέφερε πάντα; Γιατί διάλεξες αυτόν τον δρόμο;
Μου άρεσε η φωτογραφία πριν μάθω τι ήταν. Η επαφή ξεκίνησε από το μικρό μου δωμάτιο, όταν ερωτεύτηκα τα σχήματα και την οπτική τέχνη. Μου άρεσαν οι εικόνες που περιέχουν ένα συγκεκριμένο μοτίβο αλλά με κάτι μέσα τους που σπάζει αυτό το μοτίβο. Στη συνέχεια, βγήκαν στην αγορά τα κινητά τηλέφωνα και αργότερα άρχισαν να έχουν ενσωματωμένες κάμερες. Συνηθίζαμε να κοιτάμε εκείνους που τα είχαν και ευχόμουν να αποκτούσα και εγώ ένα. Εκείνη την εποχή, είχα την αίσθηση ότι μπορείς να σταματήσεις τον χρόνο όταν βγάζεις μια φωτογραφία. Ήθελα να το κάνω μόνος μου, να σταματήσω το χρόνο σε μια συγκεκριμένη φωτογραφία και να αφιερώσω περισσότερο χρόνο σε αυτό. Δεν ήξερα ότι θα έρθει αυτή η μέρα, όπου θα μπορέσω να σταματήσω το χρόνο με τις δικές μου φωτογραφίες και ότι θα παρέσερνα και άλλους ανθρώπους να ζήσουν αυτή την "παύση" μαζί μου.
Σχεδόν καθημερινά έρχεσαι αντιμέτωπος με την απελπισία και τον θάνατο. Γι' αυτό και εντάχθηκες στη Συριακή Ερυθρά Ημισέληνα (Syrian Red Crescent) ως πάροχος πρώτων βοηθειών και ψυχολογικός υποστηρικτής; Προκειμένου να μπορέσεις να διαχειριστείς όσα βλέπεις και ίσως να ξεφύγεις από το ρόλο του παρατηρητή/ φωτογράφου;
Ήθελα να βρω τον εαυτό μου και να συνεισφέρω κάτι. Δεν ήμουν καλός διασώστης, αλλά αργότερα η εκπαίδευση στον τομέα της πρώτης βοήθειας και της ψυχοκοινωνικής υποστήριξης βοήθησαν πολύ ώστε να γίνω ένας φωτογράφος που καταλαβαίνει και νιώθει τι αισθάνονται οι άνθρωποι που απαθανατίζω. 'Εβγαλα πολλές φωτογραφίες στα νοσοκομεία και στα κέντρα αποκατάστασης. Η δουλειά μου ως παραϊατρικό προσωπικό βοήθησε πολύ στην εκτίμηση της κατάστασης και στην επιλογή της στιγμής που θα έπρεπε να αρχίσω να γυρίζω. Στις φωτογραφίες μου ίσως βλέπετε τη σκηνή από τα μάτια του γιατρού. Πιθανόν να βλέπετε και τη σκηνή από τα μάτια των θυμάτων καθώς ταυτόχρονα θεωρούσα τον εαυτό μου ένα από τα θύματα αυτού που συνέβαινε καθημερινά στη Συρία. Δεν ήταν ακριβώς επιλογή αλλά βρήκα τον εαυτό μου σε ένα μέρος όπου έπρεπε να προσφέρω. Στο ασθενοφόρο, λέμε ότι το χειρότερο είναι να μην κάνεις τίποτα. Και ήθελα να κάνω κάτι, έστω το ελάχιστο!
Έχοντας πια λάβει το βάπτισμα του πυρός και αρκετές διακρίσεις - Time Wire Photographer of the Year το 2016 και το Young Photographer of the Year από το Prix Bayeux-Calvados War Correspondents Competition της ίδιας χρονιάς- τι σημαίνει φωτογραφία για εσένα;
Για εμένα η φωτογραφία είναι μερικές φορές ένας τρόπος να δοκιμάσεις και αισθανθείς. Να δεις τα πράγματα πιο καθαρά. Το φωτορεπορτάζ δείχνει την ιστορία με όλο το περιεχόμενό της, χωρίς γνώμες ή αναλύσεις. Καταγράφει τα εγκλήματα που συμβαίνουν κάθε μέρα σε όλο τον κόσμο προστατεύοντας τα δικαιώματα των θυμάτων. Είναι ένα όπλο της αλήθειας και ίσως της δικαιοσύνης. Ο κόσμος ευαισθητοποιείται περισσότερο για το τι συμβαίνει σε καθημερινή βάση για τις μαζικές σφαγές και παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Εκ των υστέρων μπορεί να συντελεί στην αποτροπή τέτοιων παραβιάσεων.
Ποιες ήταν οι σκέψεις σου κατά τη διάρκεια της φερόμενης ως χημικής επίθεσης του περασμένου έτους;
Καθόμουν σε ένα από τα καταφύγια και «δούλευα» μερικές φωτογραφίες. Ξαφνικά ακούσαμε για τη χημική επίθεση στην πόλη Shefouneh κοντά στη Δούμα. Πήγα στο νοσοκομείο στη Δούμα. Είδα τρία μωρά και στα πρόσωπά τους είχαν μάσκες οξυγόνου. Υπήρχαν παιδιά ηλικίας περίπου 10 ετών, έκαναν εμετό και οι νοσηλευτές τους βοηθούσαν να βάζουν μάσκες. Το πρώτο πράγμα που παρατήρησα ήταν η πολύ δυνατή μυρωδιά του χλωρίου. Ήταν εύκολο να διακρίνεις αυτή τη μυρωδιά, την ίδια μυρωδιά που μυρίζαμε στο σπίτι όταν οι μητέρες μας καθάριζαν με βαριά χημικά. Οι τραυματισμένοι άνδρες ήταν κουρασμένοι, σαν να είχαν μεταφέρει ένα βαρύ φορτίο στις πλάτες τους, μερικοί από αυτούς προσπαθούσαν να μιλήσουν χωρίς να μπορούν. Μέσα στο δωμάτιο ήταν έναν άνδρας ο οποίος είχε πληγεί από προηγούμενη αεροπορική επίθεση. Κοντά του ήταν ένας άνδρας που προσπαθούσε να πει κάτι. Αλλά όταν τον ρώτησα, δεν είπε τίποτα. Απλά προσπαθούσε να ανασάνει. Ένας άνθρωπος ήταν ξαπλωμένος δίπλα του και φαινόταν τόσο εξουθενωμένος. Η εικόνα που προτάθηκε για το World Press Photo of the Year (φωτογραφία άρθρου) μιλάει για ανθρώπους διαφορετικών ηλικιών, όπου το ασφυκτιζόμενο αέριο δεν κάνει διακρίσεις. Αυτό με έκανε να φοβάμαι και να αναρωτιέμαι τι θα γινόταν αν ήμουν ανάμεσά τους. Αν η επόμενη ρουκέτα προσγειωθεί στο σπίτι μου! Πάντα λέω ότι αυτή η εικόνα είναι ένας καθρέφτης, ένας καθρέφτης των μελλοντικών μας προοπτικών. Νομίζω ότι όλοι μας θα μπορούσαμε να βρεθούμε στην θέση εκείνων των ανθρώπων.
Ενώ σχεδόν πάντα το επακόλουθο των αθρωπιστικών κρίσεων είναι ορατό, λίγα είναι εκείνα που γνωρίζουμε για τις ήσυχες στιγμές που προηγούνται. Θα μπορούσες να τις περιγράψεις;
Μπορώ σίγουρα να μεταφέρω το κλίμα. Οι άνθρωποι δεν μπορούν να σταματήσουν να εργάζονται παρά τις σκληρές συνθήκες. Οι περισσότεροι πωλούν κομμάτια επίπλων από τα σπίτια τους που έχουν συνθλιβεί από τον βομβαρδισμό. Άλλοι εργάζονται για την εξαγωγή καυσίμων από πλαστικό. Για παράδειγμα, μπορώ να σας πω για μια τυχαία ώρα μιας ημέρας. Είναι πρωί, όλα είναι ήσυχα, ένας πλανόδιος πωλητής φωνάζει για να πουλήσει μπισκότα, άλλος πουλάει λαχανικά. Ξαφνικά, ακούμε τον ήχο μιας έκρηξης στον ουρανό και λίγα λεπτά αργότερα τεράστιες εκρήξεις από το έδαφος. Μετά από αυτό, αρχίζει η πυρκαγιά, και στη συνέχεια ο ήχος του ασθενοφόρου γίνεται πιο δυνατός προς εμάς. Αυτό σημαίνει ότι ο τόπος του βομβαρδισμού είναι κοντά. Τότε οι άνθρωποι αρχίζουν να φωνάζουν και στη συνέχεια προσεύχονται. Οι φωνές που ζητούν βοήθεια από τους επιζώντες στα ερείπια καθώς και των διασωστών γίνονται πιο δυνατές. Σύντομα τα τεμένη αρχίζουν να καλούν για αιμοδοσία, διακόπτοντας συχνά αυτές τις ανακοινώσεις με τα ονόματα των ανθρώπων που μόλις πέθαναν. Μετά από αυτό, η σιωπή σταδιακά υποχωρεί. Κατά τη διάρκεια όλων αυτών, η φωνή του πλανόδιου πωλητή μπισκότων σταμάτησε μόνο για τα δύο λεπτά, όταν συνέβη η τεράστια έκρηξη!
Αυτό το σενάριο επαναλαμβανόταν πάντα, δεν υπήρχαν ειρηνικές στιγμές. η ατμόσφαιρα είναι γεμάτη με τις ανησυχίες των ανθρώπων. Η ακριβέστερη περιγραφή των ήσυχων στιγμών είναι το χρονικό διάστημα όπου αναμένονται οι βομβαρδισμοί. Ήταν αναπόφευκτο, συνηθίσαμε σε κάθε στιγμή της ηρεμίας να είναι ένα σημάδι της επερχόμενης εξολόθρευσης. Το βουητό ελέγχει τη ζωή μας, τα συναισθήματά μας και μας προειδοποιεί εάν ο κίνδυνος είναι κοντά μας ή όχι. Στις πολιορκημένες περιοχές, είναι η μόνη απόδειξη. Όταν δούμε τι συνέβη, καταλαβαίνουμε την έκταση της φρίκης. Η ακοή ήταν κατάρα μερικές φορές.
Νομίζεις ότι υπάρχει ακόμα ελπίδα;
Δεν ξέρω. Ίσως η απαισιοδοξία είναι μια μέθοδος επιβίωσης. Δεν μου αρέσει να είμαι απαισιόδοξος, αλλά πρέπει να περιμένω το χειρότερο. Μερικές φορές η ελπίδα είναι κουραστική, ή ακόμα και θανατηφόρα. Δεν έχω ελπίδες και αυτό το στοιχείο απαισιόδοξίας είναι εκείνο που με οδηγεί να δουλεύω ώστε να υπάρχει μια ρεαλιστική πιθανότητα ελπίδας.
