Γιατί εξαφανίζονται τόσα κορίτσια;

Το τελευταίο διάστημα η καθημερινότητά μας φαίνεται να περιστρέφεται γύρω από περιστατικά έμφυλης βίας. Οι δολοφονίες της Γαρυφαλλιάς, της Καρολάιν, της Κωνσταντίνας, της Ελένης έρχονται να αναδείξουν ένα αόρατο φαινόμενο που όχι μόνο δεν αναγνωρίζεται στη σωστή του διάσταση, αλλά αντιθέτως έρχεται ενίοτε στο προσκήνιο μόνο και μόνο για να υποβαθμιστεί από αστεία τύπου #σαλατοκτονία (σε αντιδιαστολή με τον όρο γυναικοκτονία), παραλλαγές του τετριμμένου «τη σκότωσε για την αγαπούσε» και fan club δολοφόνων επειδή έχουν «γοητευτική προσωπικότητα». Ίσως, το μόνο παρήγορο της υπόθεσης είναι ο αυξανόμενος αριθμός καταγγελιών. Τα στόματα πλέον δε σιωπούν. Και αν η κοινωνία στην Ελλάδα του σήμερα αφήνει στο περιθώριο την ενήλικη γυναίκα, το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με τα ανήλικα κορίτσια και τις έφηβες. Το Μάιο σημειώθηκαν αρκετές εξαφανίσεις ανηλίκων που στην πλειοψηφία τους αφορούσαν κοπέλες. Παρατηρώντας το ανησυχητικό αυτό μοτίβο, αλλά και τις πρόσφατες προσπάθειες αρπαγής ανηλίκων - τόσο στη Ραφήνα όσο και στη Θεσσαλονίκη, επικοινωνήσαμε με «Το Χαμόγελο του Παιδιού», το οποίο μέσα από το έργο του εδώ και 25 χρόνια δίνει τις απαραίτητες πληροφορίες, αλλά και το κατάλληλο πλαίσιο δράσης.

Εκείνο που πρέπει να ειπωθεί αρχικά - όπως φαίνεται και από ρεπορτάζ προηγούμενων υποθέσεων βλ. Άλεξ Μεσχισβίλι, Άννυ, απαγωγή 10χρονης - αφορά στο ρόλο που έχουν τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και το πώς χειρίζονται τέτοια θέματα. Τι είναι αναγκαίο, λοιπόν, να προσέξουν τα Μ.Μ.Ε; Για «Το Χαμόγελο του Παιδιού» τα Μ.Μ.Ε. εξυπηρετούν έναν πολύ σημαντικό σκοπό, ο οποίος είναι η διάδοση του μηνύματος της εξαφάνισης ενός παιδιού.

«Το Χαμόγελο του Παιδιού» το οποίο δημιούργησε Γραφείο Εξαφανισμένων Παιδιών το 1998, αναφέρει πως η φυγή είναι μια πολύ ιδιαίτερη κατηγορία των εξαφανίσεων των παιδιών με τους λόγους που οδηγούν τα παιδιά στη φυγή να είναι μοναδικοί για κάθε περίπτωση. «Διεθνώς οι φυγές φαίνεται να συνδέονται με την κακοποίηση, τα παιδιά δηλαδή φεύγουν για να απομακρυνθούν από τον κίνδυνο μέσα στο σπίτι τους. Παρόλο που και στην Ελλάδα υπάρχουν τέτοιες περιπτώσεις, εντούτοις, οι λόγοι που οδηγούν τα παιδιά στη χώρα μας να φεύγουν από τα σπίτια τους, είναι οι ταραγμένες οικογενειακές σχέσεις αλλά και η χρήση του διαδικτύου, όπου τα παιδιά γνωρίζουν άγνωστα άτομα – ανήλικα και ενήλικα – σχεδιάζοντας μαζί προσεκτικά τη φυγή τους» εξηγεί ο οργανισμός σχετικά με τις συνθήκες οι όποιες μπορούν να οδηγήσουν ένα παιδί στο να φύγει.

Σύμφωνα με τον Οργανισμό, η πανδημία και ο υποχρεωτικός περιορισμός στο σπίτι λειτούργησαν σαν μεγεθυντικός φακός σε ήδη προϋπάρχοντα προβλήματα μέσα στην οικογένεια. «Η αλήθεια είναι ότι και στα δυο lockdown παρατηρήσαμε μια αύξηση των φυγών με τη λήξη τους. Πιθανή ερμηνεία είναι η όξυνση των ενδοοικογενειακών προβλημάτων. Μια άλλη πιθανή ερμηνεία είναι η αύξηση της χρήσης του διαδικτύου και η προσέγγιση των παιδιών από άγνωστα άτομα – ενήλικα και ανήλικα. Ωστόσο, είναι κάτι που αυτή τη στιγμή εξελίσσεται, το παρακολουθούμε και συγκεντρώνουμε όλα τα απαραίτητα ποιοτικά στοιχεία για να έχουμε μια καθαρή και σαφή εικόνα πώς σχετίζονται οι δυο καταστάσεις», καταλήγουν.

Τόσο το 2020, όσο και το 2021 το κυρίαρχο προφίλ του αγνοούμενου παιδιού περιλαμβάνει δύο βασικά χαρακτηριστικά: είναι κορίτσι εφηβικής ηλικίας και ελληνικής καταγωγής. Η μοναδική διαφοροποίηση εντοπίζεται στους λόγους της φυγής και συγκεκριμένα, ενώ κατά το 2020 ο βασικός λόγος φυγής ήταν τα ενδοοικογενειακά προβλήματα, το 2021 ο λόγος εντοπίζεται και σε άλλα δεδομένα, όπως η χρήση του διαδικτύου. Στο επίσημο κανάλι του Οργανισμού «Το Χαμόγελο του Παιδιού» στο YouTube, υπάρχει σχετική ομιλία από τον Πρόεδρο του Οργανισμού κ. Κώστα Γιαννόπουλο και τον ψυχολόγο κ. Στέφανο Αλεβίζο, την οποία μπορείτε να βρείτε εδώ.

Κατά τη διάρκεια της εκπομπής, έγινε αναφορά στο ζήτημα της κυβερνοεγκληματικότητας. Στο αν έχουν καταγραφεί από τον Οργανισμό υποθέσεις διαδικτυακής αποπλάνησης ανηλίκου (online grooming) που να σχετίζονται με εξαφάνιση ανηλίκων, η απάντηση του οργανισμού δυστυχώς, δεν ξαφνιάζει: «Παρακολουθούμε το θέμα πολύ στενά και πραγματοποιούμε δράσεις πρόληψής του. Μέσω της Εθνικής Τηλεφωνικής Γραμμής για τα Παιδιά SOS 1056 χειριζόμαστε υποθέσεις παιδιών που έχουν πέσει θύματα διαδικτυακής αποπλάνησης αλλά και κακοποίησης. Μια συχνή κατηγορία κλήσεων αφορά στον Ηλεκτρονικό Σεξουαλικό Εκβιασμό, όπου ένας ενήλικος εκβιάζει ένα παιδί με τη χρήση φωτογραφιών σεξουαλικού περιεχομένου. Με την απειλή ότι θα τις κοινοποιήσει στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τα παιδιά σκέφτονται τη φυγή, για αυτό και μας καλούν για βοήθεια».

Σε αυτό το σημείο κρίνεται απαραίτητο να τονιστεί πως ο νόμος - σε εγχώρια και παγκόσμια κλίμακα - ορίζει πως ένα παιδί δεν είναι σε θέση να συναινέσει σε σεξουαλικές συμπεριφορές αφού σύμφωνα με το αναπτυξιακό του επίπεδο δεν μπορεί να κατανοήσει πλήρως τι ακριβώς σημαίνουν. Ωστόσο, υπάρχουν πολλά «παραθυράκια» που αναιρούν το γενικό πνεύμα του παραπάνω κανόνα. Στη χώρα μας για παράδειγμα, το 2018 «με την υπ' αριθμ. 3/2018 απόφαση της Ποινικής Ολομέλειας του Αρείου Πάγου έγινε δεκτή αίτηση αναίρεσης κατά απόφασης Μικτού Ορκωτού Δικαστηρίου με την οποία κηρύχθηκε αθώος κατηγορούμενος για την αξιόποινη πράξη της αποπλάνησης παιδιού που έχει συμπληρώσει τα δώδεκα αλλά όχι τα δεκατέσσερα έτη. Σύμφωνα με τον Άρειο Πάγο, το Μικτό Ορκωτό Δικαστήριο, ερμήνευσε και εφάρμοσε εσφαλμένα την διάταξη του άρθρου 339 παρ. 1 ΠΚ, δεχόμενο ότι δεν στοιχειοθετείται η αντικειμενική υπόσταση του εγκλήματος της αποπλάνησης παιδιού, διότι οι κατ’ εξακολούθηση ασελγείς πράξεις που ενήργησε σε βάρος της ανήλικης έγιναν με τη θέλησή της και ως εκ τούτου αίρεται ο άδικος χαρακτήρας του εν λόγω εγκλήματος. Όπως επισημαίνει ο Άρειος Πάγος, η συναίνεση της ανήλικης δεν αίρει τον άδικο χαρακτήρα της ως άνω αξιόποινης πράξης»*. Η ηλικία συναίνεσης νομικά στην Ελλάδα είναι τα 15 έτη και όταν υπάρχει η συναίνεσή τους δεν είναι αδίκημα, εκτός κι αν συντρέχει ειδική σχέση (για παράδειγμα, αυτή μεταξύ δασκάλου - μαθητή, σοφρωνιστικού υπαλλήλου - κρατούμενου κλπ). Γίνεται εύκολα αντιληπτό πως η ισχύουσα νομοθεσία έχει πολλά κενά και αδυνατεί να προστατεύσει τους ανήλικους στο σύνολό τους. Χωρίς όρους και προϋποθέσεις. Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία της Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, το 2020 χειρίστηκαν 300 υποθέσεις για σεξουαλική κακοποίηση και πορνογραφία ανηλίκων, σε σύγκριση με 329 υποθέσεις το 2019 και 282 το 2018. Τα δεδομένα που έχει συλλέξει ο Διεθνής Οργανισμός IHOPE** συμπληρώνουν το παζλ: περισσότερες από ένα εκατομμύριο διευθύνσεις URL, καθεμία από τις οποίες μπορεί να περιέχει πολλές εικόνες ή/και βίντεο παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης, εισήχθησαν στην πλατφόρμα ICCAM του Διεθνούς οργανισμού INHOPE το 2020 κάτω από την «ομπρέλα» του οποίου λειτουργούν 47 γραμμές καταγγελιών ανά τον κόσμο, ανάμεσά τους και η SafeLine.gr, μέλος του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας. 76% των θυμάτων που εμφανίζονται στο υλικό που κρίθηκε ως παράνομο, ήταν ηλικίας μεταξύ 3 και 13 ετών και ηλικίας 14 έως 17 ετών ήταν το 22% των θυμάτων. Τα κορίτσια είναι εκείνα που σύμφωνα με τα στοιχεία διατρέχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο: το 93% των θυμάτων το 2020 ήταν κορίτσια, ενώ ήταν 91% το 2019. Σε αναφορές του επικεφαλής της Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος κ. Παπακώστα έχει επισημανθεί πως «το 2,6% των δραστών ήταν ανήλικοι, ενώ το 95% των δραστών ήταν γένους αρσενικού» όπως κατέγραψε η Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος.

Όσον αφορά στο πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί η διαδικτυακή αποπλάνηση και αν οι δράστες επιδεικνύουν συγκεκριμένο τρόπο δράσης «Το Χαμόγελο του Παιδιού» υπογραμμίζει τη σημαντικότητα της επικοινωνίας. «Δεν υπάρχει ένα συγκεκριμένο μοτίβο κινήσεων. Το βασικό που πρέπει να σημειωθεί είναι ότι συνήθως οι δράστες εντοπίζουν ένα κενό στην επικοινωνία του παιδιού με τους ανθρώπους που το φροντίζουν. Αφού εντοπίσει αυτό το κενό, “χτίζει” σε αυτό προσφέροντας στο παιδί μια επικοινωνία μέσα στην οποία το παιδί λαμβάνει αναγνώριση, επιβεβαίωση, αλλά και υποστήριξη. Αφού κερδίσει την εμπιστοσύνη του παιδιού προχωράει στα επόμενα βήματα. Οι γονείς θα πρέπει να δίνουν στο παιδί τη δυνατότητα να εκφράζει τους προβληματισμούς του και τις απορίες του, χωρίς να φοβάται ότι θα κριθεί ή τιμωρηθεί. Μια σχέση ασφάλειας και εμπιστοσύνης με τους γονείς πάντα λειτουργεί ως δείκτης ασφάλειας και προστασίας. Επίσης, συμβουλεύουμε πάντα να γίνεται μια ανοιχτή κουβέντα για τους κινδύνους του διαδικτύου. Μπορεί ο γονιός να νομίζει ότι το παιδί δεν τον/την ακούει αλλά πάντα μια τέτοια κουβέντα έχει θετικό πρόσημο», τονίζει.

Σύμφωνα με τα επίσημα στατιστικά στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας, το 2020 η ΕΛ.ΑΣ διαχειρίστηκε 260 υποθέσεις εξαφανισμένων ανηλίκων με ποσοστό ανεύρεσης 89,23% και 992 υποθέσεις εξαφανίσεων ασυνόδευτων ανηλίκων με ποσοστό ανεύρεσης 42%***. Πού οφείλεται αυτή η διαφορά και πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί, τόσο από τους κρατικούς φορείς, όσο και από τους πολίτες; «Είναι σημαντική η συνεργασία μεταξύ φορέων και ο σωστός συντονισμός μεταξύ των υπηρεσιών. Η άμεση δήλωση της εξαφάνισης, η άμεση κινητοποίηση των φορέων και ο σωστός συντονισμός είναι τρία βήματα που συνήθως οδηγούν στον άμεσο εντοπισμό των αγνοούμενων ανηλίκων» διευκρινίζει ο οργανισμός.

Και ενώ αναμένουμε τις δικαστικές εξελίξεις για τις απόπειρες απαγωγής ανηλίκων του προηγούμενου μήνα (από τον Παντελή Κάλλα που αποπειράθηκε να απαγάγει 12χρονο κορίτσι στη Ραφήνα και τον 56χρονο καθηγητή που κατηγορείται για την παρενόχληση 16χρονης μαθήτριας στις Συκιές, και ο οποίος έχει ήδη στο ενεργητικό του καταγγελίες σεξουαλική παρενόχληση από δύο 20χρονες στην περιοχή των Πεύκων), ζητήσαμε από «Το Χαμόγελο του Παιδιού» να μας δώσει έναν οδηγό για το τι μπορεί να κάνει το παιδί όταν αισθάνεται πως κινδυνεύει.

- Να χρησιμοποιεί τον ίδιο δρόμο, να κάνουν τις ίδιες διαδρομές (π.χ. προς / από σχολείο).

- Να μην πηγαίνει ποτέ μόνο του σε άγνωστα μέρη, αλλά πάντα με κάποιον φίλο / φίλη του. Εάν για κάποιο λόγο αλλάξει το πρόγραμμά του, να ενημερώνει πάντα τους γονείς του.

- Να γνωρίζει πως έχει το δικαίωμα να λέει «όχι» σε οποιονδήποτε ή οτιδήποτε τον / την κάνει να νοιώθει φόβο ή ανασφάλεια.

- Να φωνάξει, να κάνει φασαρία με κάποιον τρόπο προκειμένου να τραβήξει την προσοχή πολλών ανθρώπων.

- Να μην ακολουθήσει κανένα, ιδίως άτομα που δεν ξέρει, ακόμα και αν αυτά πουν ότι ξέρουν τη μαμά και τον μπαμπά.

- Να ζητά βοήθεια όχι από ένα άτομο, αλλά από πολλούς ταυτόχρονα.

- Να αποθηκεύσει στο κινητό του/της το 1056 και να το καλεί οπότε νοιώσει ότι κινδυνεύει, είναι δωρεάν και 24 ώρες και απαντούν ψυχολόγοι και κοινωνικοί λειτουργοί.

Αν είσαι ανήλικος και χρειάζεσαι βοήθεια «Το Χαμόγελο του Παιδιού» λειτουργεί την Εθνική Γραμμή για τα Παιδιά SOS 1056, την Ευρωπαϊκή Γραμμή για τα Εξαφανισμένα Παιδιά 116000, και την Ευρωπαϊκή Γραμμή Υποστήριξης Παιδιών 116111. Οι γραμμές χτυπούν 24 ώρες το 24ωρο, δωρεάν και ανώνυμα σε συνολικά 4 τηλεφωνικά κέντρα σε Αθήνα (Καρέας και Μαρούσι), Θεσσαλονίκη και Πάτρα και τα κέντρα είναι στελεχωμένα με εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό (κοινωνικούς λειτουργούς και ψυχολόγους) καθώς και εξοπλισμένα με μηχανήματα και λογισμικό τελευταίας τεχνολογίας.

* Με στοιχεία από το site Lawspot.

** Για περισσότερες πληροφορίες και στοιχεία, επισκεφθείτε το https://www.safeline.gr/ και το https://www.inhope.org/EN.

*** Με στοιχεία από την εκδήλωση του Χαμόγελου του Παιδιού για την Παγκόσμια Ημέρα Εξαφανισμένων Παιδιών.